Niedokwasota i nadkwasota żołądka to problemy związane z wydzielaniem kwasu solnego i enzymów trawiennych w żołądku. Oba te stany mogą powodować nieprzyjemne objawy, upośledzać procesy trawienia i wchłaniania. Zarówno niedokwasota, jak i nadkwasota są często błędnie rozumiane, a wiele popularnych, krążących w internecie zaleceń nie ma żadnego uzasadnienia i może wręcz pogłębiać problem. W tym artykule wyjaśnię Ci, czym są niedokwasota i nadkwasota żołądka, jak je zdiagnozować oraz leczyć. 

Niedokwasota żołądka – przyczyny i objawy

Niedokwasota żołądka to stan, w którym dochodzi do zmiany środowiska żołądka z bardzo kwasowego, na lekko kwasowy, obojętny lub zasadowy. Niskie pH, czyli środowisko kwasowe, jest podstawą prawidłowej pracy żołądka i wynika z produkowanego przez jego komórki kwasu solnego. Niskie pH stanowi obronę przed bakteriami i innymi patogenami, umożliwia trawienie pokarmu i prawidłowe wydzielanie enzymów trawiennych m.in. pepsyny rozkładającej białka. Wyróżniamy:

• hipochlorydię, kiedy produkcja soku żołądkowego zostaje zahamowana częściowo i jest to proces odwracalny,
• achlorydię, kiedy produkcja soku żołądkowego jest zahamowana całkowicie i bywa to problem nieodwracalny, wymagający przewlekłego leczenia. 

Jakie objawy mogą świadczyć o niedokwasocie żołądka?

• zgaga,
• odbijanie,
• uczucie ciężkości i zalegania pokarmu w żołądku,
• nawracające problemy jelitowe m.in. SIBO, 
• niedobory pokarmowe, anemia z niedoboru żelaza i/lub witaminy B12,

A skąd się bierze niedokwasota żołądka? Przyczyn jest bardzo wiele. Do niedokwasoty może doprowadzić m.in. infekcja Helicobacter pylori. We wstępnej fazie infekcji bakteria produkuje duże ilości ureazy, czyli substancji, która neutralizuje kwaśne środowisko żołądka, aby umożliwić sobie dalszą kolonizację. Przyczyną może być również przewlekłe stosowanie leków zmniejszających wydzielanie żoładkowe takich jak IPP (inhibitory pompy protonowej). Zdarza się, że są one niezbędne, ale w wielu przypadkach nie powinny być stosowane długotrwale!

Na niedokwasotę żołądka narażone są również osoby z autoimmunologicznym zapaleniem żołądka, niewyrównaną nadczynnością tarczycy oraz dysfunckją nerwu błędnego. To główny nerw łączący układ nerwowy z przewodem pokarmowym, tworzący tzw. oś mózgowo jelitową. Odgrywa istotną rolę w pracy żołądka, jelit i produkcji soków trawiennych.

Nadkwasota żołądka – przyczyny i objawy

Nadkwasota żołądka to oczywiście sytuacja przeciwna do niedokwasoty – dochodzi w niej do nadmiernej produkcji kwasu solnego. Objawia się najczęściej zgagą i kwaśnym odbijaniem, refluksem żołądkowo-przełykowym. Na przestrzeni czasu nadkwasota może doprowadzić również do rozwoju choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

Do rozwoju nadkwasoty może doprowadzić długotrwały, nadmierny stres, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu. Co ważne, czynnikami ryzyka nadkwasoty są również te same problemy, które opisałam przy niedokwasocie – infekcja Helicobacter pylori oraz stosowanie leków zmniejszających wydzielanie soku żołądkowego. Dlaczego te czynniki mogą doprowadzić do dwóch przeciwnych problemów? 

Jeśli chodzi o infekcję Helicobacter pylori, wpływ tej bakterii na żołądek, zależy od jej umiejscowienia. Kolonizacja końcowej części żołądka może doprowadzić do nadmiernej produkcji gastryny, czyli hormonu zwiększającego wydzielanie kwasu solnego i soków żołądkowych. Natomiast stosowanie leków zmniejszających wydzielanie żołądkowe może doprowadzić do tzw. efektu z odbicia. Dzieje się to zwłaszcza wtedy, kiedy zostają one odstawione zbyt szybko, z dnia na dzień. Dlatego należy je odstawiać stopniowo, zmniejszając dawki pod kontrolą lekarza. 

Leczenie nadkwasoty i niedokwasoty żołądka

Leczenie nadkwasoty i niedokwasoty żołądka wymaga znalezienia ich przyczyny. Te problemy nie pojawiają się samoistnie! Dopiero po rozpoznaniu potencjalnych czynników, które mogły je wywołać, możemy działać u podstaw i skutecznie zająć się problemem. Jaka dieta będzie najlepsza przy nadkwasocie, a jaka przy niedokwasocie żołądka? Odpowiem Ci ulubioną odpowiedzią wszystkich specjalistów zajmujących się zdrowiem i pracujących z pacjentami: TO ZALEŻY!

Ogólnie można przyjąć, że w obu przypadkach zalecana jest dieta lekkostrawna z ograniczeniem błonnika, zwłaszcza frakcji nierozpuszczalnych, aby nie podrażniać ścian żołądka. Wymagana jest jednak indywidualna ocena tolerancji poszczególnych posiłków i produktów, ponieważ u każdej osoby, mogą one powodować nieco inne reakcje. Bardzo duże ograniczenia błonnika nie są wskazane, ponieważ jest on pożywką dla bakterii mikroflory jelitowej, a zarówno niedokwasota, jak i nadkwasota są czynnikami ryzyka dysbiozy jelitowej. 

W przypadku nadkwasoty korzystne może być ograniczenie produktów ciężkostrawnych, wzmagających wydzielanie kwasu solnego i podrażniających śluzówkę. Są to m.in. smażone i panierowane produkty, ostre przyprawy i zioła, duże ilości warzyw krzyżowych (brokuły, kalafiory, kapusty), cytrusów, pomidorów i papryki. Czy trzeba je całkowicie wyeliminować z diety? Absolutnie nie! Odpowiednio obrobione i przygotowane, podane w ilościach, które są dobrze tolerowane przez daną osobę, będą wartościowym elementem diety. 

Często niewskazana jest też mięta i napary miętowe, gorzka czekolada i kakao oraz mocne kawy i herbaty. 

Natomiast w przypadku niedokwasoty warto włączyć do diety gorzkie zioła i przyprawy takie jak goździki, czarnuszka, kozieradka, czy anyż, które pobudzają wydzielanie kwasu solnego. W praktyce bardzo często polecam swoim pacjentom ssanie i rozgryzanie kilku goździków rano, na czczo, przed zjedzeniem pierwszego posiłku. 

Warto też pamiętać, że niedokwaszony żołądek może powodować niedobory witaminy B12. Do jej prawidłowego wchłaniania niezbędny jest tzw. czynnik Castle’a, który wydziela się jedynie w prawidłowym pH. Dlatego u osób z niedokwasotą żołądka zasadne może być wprowadzenie suplementacji witaminy B12 w aktywnej formie i zwiększenie jej spożycia z dietą, jeśli będzie to możliwe. 

Na koniec pamiętaj, że praca z żołądkiem wymaga dużej świadomości i uważności. Przykładowo, jeśli w żołądku panuje aktywny stan zapalny i jednocześnie borykasz się z niedokwasotą, próby jego zakwaszenia mogą powodować silne dolegliwości i zaostrzać stan zapalny. Działania ukierunkowane na poprawę pracy przewodu pokarmowego nigdy nie są zero jedynkowe i powinny być bardzo przemyślane i najlepiej skonsultowane ze specjalistą.

Podsumowanie

Nadkwasota i niedokwasota żołądka to problemy związane z wydzielaniem kwasu żołądkowego. Co ciekawe mogą do nich prowadzić te same czynniki m.in. infekcja Helicobacter pylori, czy przewlekłe stosowanie leków IPP. Działania terapeutyczne powinny być ukierunkowane na znalezienie i wyeliminowanie przyczyny, wsparcie procesów trawiennych, ocenę indywidualnej tolerancji produktów i wprowadzenie niezbędnej suplementacji, zwłaszcza witaminy B12 w przypadku niedokwasoty.