Zespół jelita drażliwego (IBS) – dieta i suplementacja

Zespół jelita drażliwego (IBS) to coraz częstszy problem. Bóle brzucha, biegunki, zaparcia, wzdęcia, brak energii, obniżone samopoczucie to objawy wrażliwych jelit, które mogą utrudniać codzienne funkcjonowanie. Czym tak naprawdę jest zespół jelita drażliwego, jak go rozpoznać i leczyć? Poznaj najważniejsze wskazówki dietetyczne i suplementacyjne, które od lat pomagają moim pacjentom.

Spis treści:

1. Zespół jelita drażliwego (IBS) – co to jest?
2. Objawy IBS
3. Przyczyny IBS
4. Jak się leczy IBS?
5. Zespół jelita drażliwego (IBS) – jaka dieta?
6. Suplementacja w IBS
7. Podsumowanie

Zespół jelita drażliwego (IBS) – co to jest?

Zespół jelita drażliwego, w skrócie IBS (z ang. irritable bowel syndrome) to przewlekła choroba układu pokarmowego, zaliczana do tzw. zaburzeń czynnościowych jelit. W diagnostyce wykorzystuje się Kryteria Rzymskie IV. Według nich IBS charakteryzuje się:

• nawracającym bólem brzucha, który związany jest z:

• wypróżnianiem,
• zmianą konsystencji stolca
• zmianą częstotliwości oddawania stolca

Niestety objawy ze strony układu pokarmowego są bardzo niespecyficzne więc niezbędna jest praca z dobrym specjalistą, który na podstawie objawów i wyników badań postawi odpowiednie rozpoznanie. Warto też wspomnieć, że IBS może współwystępować z innymi problemami zdrowotnymi m.in. SIBO, endometriozą, niedoczynnością tarczycy, PCOS, depresją, celiakią.

Objawy IBS

Mimo że istnieją jasno określone kryteria, opisujące, czym jest IBS i jakie warunki muszą być spełnione do postawienia diagnozy, obraz kliniczny nie zawsze jest jednoznaczny. Choroba może mieć nieco inny przebieg u każdego pacjenta. Najczęstsze objawy IBS to:

• Nawracający ból brzucha, który często ustępuje po oddaniu stolca, 
• Zmiana konsystencji i/lub częstotliwości oddawania stolca (wyróżniamy typ zaparciowy i biegunkowy IBS),
• Wzdęcia,
• Przewlekłe zmęczenie i nadmierna senność,
• Brak apetytu,
• Nudności,
• Zaburzenia nastroju, stany lękowe i/lub depresyjne,
• Spadek libido, zaburzenia funkcji seksualnych,
• Fibromialgia (niezapalna choroba reumatyczna objawiająca się bólem mięśni i stawów).

Jeśli obserwujesz u siebie jakiekolwiek objawy, które nawracają od dłuższego czasu, koniecznie skonsultuj się z lekarzem. Dzięki odpowiedniej diagnozie możliwe będzie wdrożenie leczenia, które poprawi Twój komfort. Pamiętaj, że jelita nie bez powodu bywają nazywane centrum naszego zdrowia. To z nich pochodzi nasza odporność, to one odpowiadają za wchłanianie składników pokarmowych z diety. Są też nierozerwalnie połączone z układem nerwowych za pomocą tzw. osi mózgowo-jelitowej, dlatego mają wpływ na Twoje zdrowie psychiczne. 

Przyczyny IBS

Niestety wciąż nie wiemy, jaka jest bezpośrednia przyczyna IBS. Najprawdopodobniej jest to problem bardzo złożony i wieloczynnikowy. U podstaw IBS mogą leżeć:

• Zaburzenia osi mózgowo-jelitowej,
• Przewlekły stres,
• Przebyte infekcje bakteryjne, wirusowe,
• Zakażenia pasożytnicze,
• SIBO,
• Predyspozycje genetyczne,
• Nieprawidłowa motoryka przewodu pokarmowego,
• Zaburzenia mikrobioty jelitowej,
• Nadwrażliwość wisceralna,
• Nadmierna aktywacja układu immunologicznego,
• Wzrost przepuszczalności jelit. 

Jak się leczy IBS?

Proces leczenia IBS jest dość wymagający. Nie powinno Cię to jednak zniechęcać. Dysponujemy metodami, które mogą przynieść bardzo dużą poprawę i wprowadzić chorobę w stan remisji. Podstawowym celem leczenia jest zmniejszenie objawów i jednoczesne utrzymanie możliwie jak najbardziej różnorodnej diety. W leczeniu IBS ważne są:

• Modyfikacja diety, indywidualne dopasowanie do objawów, a jednocześnie utrzymanie wysokiej odżywczości i różnorodności,
• Wyrównanie ewentualnych niedoborów pokarmowych,
• Wprowadzenie prokinetyków na odpowiednim etapie leczenia, 
• Farmakoterapia dopasowana do objawów (np. leki przeciwbiegunkowe, przeciwzaparciowe),
• Indywidualnie dobrana suplementacja,
• Wprowadzenie technik relaksacyjnych,
• Umiejętne zarządzanie emocjami i stresem,
• Wsparcie układu nerwowego.

Pamiętaj, że IBS jest chorobą o dużym powiązaniu z układem nerwowym i stresem.  Techniki relaksacyjne, minfullness i medytacje mogą wydawać Ci się błahe i niezwiązane ze stanem przewodu pokarmowego. Nic bardziej mylnego! Dysponujemy wieloma badaniami naukowymi, które potwierdzają, że regularne medytacje, czy kursy mindfullnes przyczyniają się do łagodzenia objawów IBS. Sama widzę ogromną poprawę moich pacjentów po wprowadzeniu odpowiednich technik relaksacyjnych. Spróbuj – nic nie tracisz, a możesz naprawdę wiele zyskać. 

Zespół jelita drażliwego (IBS) – jaka dieta?

Zespół jelita drażliwego wymaga odpowiedniej interwencji dietetycznej. Przede wszystkim dieta powinna być dopasowana do dominujących objawów. Inne zalecenia otrzymują ode mnie pacjenci z IBS biegunkowy, a inne z IBS zaparciowymi. Co więcej niezbędna jest ścisła indywidualizacja i prowadzenie dzienniczka żywieniowego. Bez tego ani rusz! To podstawa do opracowania długoterminowej strategii dietetycznej. Niestety IBS ma tendencję do nawrotów, dlatego ważne jest ustalenie zaleceń możliwych do przestrzegania przez dłuższy czas, które faktycznie sprawdzają się w danym przypadku.  

W dietoterapii IBS rekomendowana jest dieta low fodmap. Jest to rodzaj diety eliminacyjnej, polegającej na wykluczeniu lub ograniczeniu produktów bogatych w fermentujące:

• oligosachardydy,
• disachardydy,
• monosacharydy,
• poliole.

Są to związki o wysokiej aktywności osmotycznej, przez co “ściągają” wodę do światła jelita i mogą powodować biegunki, uczucie przelewania, ból. Są też pożywką dla bakterii jelitowych, które produkują gazy. Ich nadmiar może powodować wzdęcia, zaparcia i dyskomfort jelitowy. 

Książkowo, protokół low fodmap składa się z 3 etapów: eliminacji, reintrodukcji i indywidualizacji, a całość terapii trwa ok. 3-4 miesięcy. Jest to protokół bardzo restrykcyjny, wymagający dużej wiedzy, świadomości i samoobserwacji. Zdecydowanie nie polecam prowadzenia go na własną rękę, ponieważ niesie za sobą duże ryzyko niedoborów pokarmowych, zaburzeń mikrobioty jelitowej i odporności. Dieta low fodmap jest narzędziem, ale nie może być stosowana przewlekle. Jeśli mimo jej wprowadzenia nie odczuwasz poprawy, nie ma sensu jej kontynuować! 

IBS – czego nie jeść?

Biorąc pod uwagę zawartość fodmap w produktach, w pierwszej fazie dietoterapii IBS należy wyeliminować produkty będące ich najbogatszymi źródłami. Są to przede wszystkim:

• Nasiona roślin strączkowych, mleko sojowe,
• Produkty mleczne zawierające laktozę,
• Cebula, czosnek, por,
• Kalafior, brokuły, brukselka, szparagi, kapusta,
• Burak ćwikłowy, koper włoski,
• Jabłka, gruszki, mango, nektarynka, brzoskwinie, morele, śliwki,
• Produkty pszenne i żytnie,
• Miód, syrop z agawy, syrop glukozowo-fruktozowy,
• Ksylitol, sorbitol, mannitol.

Jeszcze raz powtórzę – eliminacje powinny mieć charakter czasowy i kluczowa jest indywidualizacja. Jeśli dany produkt (mimo wysokiej zawartości fodmap) nie powoduje u Ciebie dolegliwości, nie ma sensu eliminować go z diety 🙂

Zalecenia żywieniowe w IBS

W dietoterapii IBS bardzo ważne jest wprowadzenie tzw. zaleceń NICE:

1. Jedz regularnie, nie rób zbyt długich przerw, ani nie pomijaj posiłków.
2. Unikaj pośpiechu podczas jedzenia. Zadbaj o spokojną atmosferę. 
3. Pij minimum 8 szklanek płynów dziennie, głównie wody i napojów bezkofeinowych. Kawę i herbatę ogranicz do maksymalnie 3 szklanek dziennie (łącznie).
4. Ogranicz, a najlepiej wyeliminuj całkowicie alkohol i napoje gazowane.
5. Jeśli masz typ biegunkowy IBS (IBS-D) ogranicz spożycie żywności bogatej w błonnik. To np. pełnoziarniste pieczywo, makarony, płatki, otręby. Wybieraj lekkostrawne zamienniki takie jak pieczywo graham, płatki błyskawiczne, makaron ryżowy, biały ryż, komosa ryżowa. Unikaj też skrobi opornej, która powstaje w wyniku ochłodzenia ugotowanych produktów skrobiowych (np. zalania zimną wodą makaronu tuż po jego ugotowaniu). 
6. Jedz maksymalnie 3 porcje owoców na dzień (każda porcja max 80 g). Dzięki temu skontrolujesz podaż fruktozy i sorbitolu, które są związkami silnie fermentującymi. 
7. Unikaj sorbitolu, dużych ilości tłuszczu i pikantnych przypraw (zwłaszcza jeśli masz IBS biegunkowe lub mieszane, kiedy biegunki i zaparcia występują naprzemiennie). Sorbitol występuje głównie w bezcukrowych słodyczach oraz gumach do żucia.
8. Jeśli cierpisz na zaparciową postać IBS (IBS-C) warto włączyć do diety siemię lniane (ok. 1 łyżki dziennie). 

W swojej praktyce, pracę z pacjentami z IBS najczęściej rozpoczynam od wprowadzenia zaleceń NICE po ich dopasowaniu do dominujących objawów i ewentualnych chorób współwystępujących. Jest to zdecydowanie mniej restrykcyjne narzędzie niż protokół low fodmap i u wielu pacjentów przynosi efekty już po kilku dniach. 

Suplementacja w IBS

Suplementy mogą być bardzo pomocne w dietoterapii IBS oraz utrzymaniu stanu remisji. Jak zawsze najważniejsza będzie indywidualizacja, nie każdy suplement zadziała tak samo u każdego. O suplementacji w IBS często myślę, że “więcej o niej wiemy, niż nie wiemy” 🙂 U moich pacjentów wprowadzam suplementację najczęściej już po wyraźnej poprawie samopoczucia i zdrowia w wyniku diety i zmian w stylu życia. Jakie suplementy warto rozważyć? 

• Probiotyki Lactobacillus plantarum v299,
• Babka płesznik,
• Olejek z mięty pieprzowej,
• Iberogast.

Podsumowanie

Leczenie IBS powinno obejmować dietoterapię, zmiany w stylu życia oraz techniki relaksacyjne ukierunkowane na radzenie sobie ze stresem. Jedną ze strategii jest protokół diety low fodmap. Pomocne jest też wprowadzenie zaleceń NICE. Postępowanie w IBS jest jednak bardzo indywidualne, zależne od dominujących objawów i chorób współwystępujących.