Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – dieta i suplementacja

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to najczęstsza choroba stawów o charakterze zapalnym. Nieleczone RZS może doprowadzić do poważnego uszkodzenia stawów, rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, a nawet inwalidztwa. Aktualne metody leczenia farmakologicznego i dietetycznego są w stanie pomóc pacjentom w utrzymaniu sprawności i prawidłowym funkcjonowaniu. Jaka dieta jest najlepsza w RZS? Jakie suplementy stosować? Odpowiedzi znajdziesz w tym artykule. 

Czym jest RZS?

Reumatoidalne zapalenie stawów, w skrócie RZS, to przewlekła choroba o charakterze zapalnym. Jest to schorzenie przewlekłe i postępujące. Proces chorobowy toczy się  głównie w obrębie stawów, ale z czasem rozprzestrzenia się również na inne narządy, dlatego nieleczone RZS może doprowadzić do wielu poważnych powikłań. 

RZS zaliczane jest do chorób autoimmunologicznych, co oznacza, że istotną rolę w patogenezie odgrywa proces autoimmunizacji. Jest to nieprawidłowa odpowiedź układu odpornościowego, w wyniku której powstają przeciwciała lub limfocyty skierowane przeciwko własnym tkankom. Autoimmunizacja ma miejsce również w przypadku chorób takich jak celiakia, Hashimoto, czy cukrzyca typu 1. Pacjenci z RZS powinni być więc wyczuleni na występowanie objawów innych problemów związanych z autoagresją. 

Aktualnie nie jest znana jedna, konkretna przyczyna, ani metoda profilaktyki RZS. Wśród czynników ryzyka wymienia się m.in.:

• występowanie RZS w rodzinie,
• palenie papierosów,
• przebyte infekcje wirusowe,
• silny stres. 

Warto wspomnieć też że RZS zdecydowanie częściej występuje u kobiet. Pierwsze objawy pojawiają się na ogół między 30. a 50. rokiem życia, jednak nie jest to regułą. RZS może dotyczyć również osób zdecydowanie młodszych, a nawet dzieci. 

RZS – objawy, diagnostyka i powikłania

Proces zapalny w przebiegu RZS rozpoczyna się wewnątrz stawu. Czynniki zapalne niszczą struktury stawowe takie jak chrząstki, więzadła, ścięgna i kości, co powoduje ból, tkliwość i obrzęki. RZS najczęściej atakuje stawy śródręczno-paliczkowe i międzypaliczkowe bliższe, jednak z czasem rozprzestrzenia się również na inne stawy. 

Bardzo charakterystycznym objawem RZS jest sztywność poranna, która może uniemożliwiać wykonanie prostych, codziennych czynności takich jak ubranie się lub poranna toaleta. Sztywność może trwać od kilku minut do nawet kilku godzin w zależności od nasilenia choroby. Co ważne, może pojawiać się nie tylko rano, ale również po dłuższym czasie w bezruchu. 

Typowe dla RZS są również tzw. guzki reumatoidalne. Są to twarde zgrubienia w okolicy stawów. Najczęściej nie są one bolesne, jednak mogą wiązać się z ograniczeniem ruchomości stawów i ich deformacją. 

Z czasem nieleczone RZS może powodować osłabienie siły mięśniowej, problemy z poruszaniem się oraz przewlekłą tkliwość i sztywność stawów. Co ważne, RZS może doprowadzić również do powikłań pozastawowych. 

• Choroba atakuje układ krążenia, może przyspieszać rozwój miażdżycy, zwiększać ryzyko zawału serca i udaru mózgu. Incydenty sercowo-naczyniowe są główną przyczyną przedwczesnego zgonu pacjentów z RZS. 
• RZS może atakować także płuca i nerki.
• Pacjenci z RZS są bardziej narażeni na rozwój osteoporozy i anemii. 

Pojawienie się objawów charakterystycznych dla RZS powinno skłonić do jak najszybszej wizyty u lekarza. Im szybciej zostanie postawiona diagnoza i wdrożone leczenie, tym większe szanse na spowolnienie progresji choroby i wyciszenie objawów. W diagnostyce RZS wykorzystuje się badania laboratoryjne i obrazowe, bardzo ważny jest również szczegółowy wywiad lekarski. W badaniach krwi zwraca się uwagę w szczególności na parametry takie jak RF (czynnik reumatoidalny), przeciwciała anty-CCP/ACPA, OB i CRP. 

Czy da się wyleczyć RZS? Możliwości terapuetyczne

RZS jest chorobą przewlekłą charakteryzującą się występowaniem okresów zaostrzenia i remisji. Oznacza to, że leczenie skupia się głównie na zmniejszeniu objawów, powikłań, stanu zapalnego i wyciszeniu procesów autoimmunologicznych, jednak mogą one nawracać.

W leczeniu RZS stosuje się tak zwane leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh), Łagodzą objawy, hamują procesy destrukcji stawów, a tym samym pozwalają na zachowanie sprawności. Lekiem pierwszego wyboru często jest metotreksat. Coraz częściej stosowane są także leki biologiczne. 

Bardzo duże znaczenie w leczeniu RZS ma również dieta, suplementacja, styl życia oraz rehabilitacja, które powinny być nieodłącznym elementem terapii.

RZS – zalecenia dietetyczne

Dieta w RZS powinna być urozmaicona, niskoprzetworzona, prawidłowo zbilansowana oraz przeciwzapalna. Rolą dietoterapii jest zmniejszenie stanu zapalnego oraz ryzyka powikłań, w szczególności chorób sercowo-naczyniowych. Dodatkowo może działać profilaktycznie stosunku do kacheksji reumatoidalnej. Kacheksja u pacjentów chorujących na RZS związana jest ze spadkiem masy mięśniowej, przy jednoczesnym zachowaniu ogólnej masy ciała i tkanki tłuszczowej, a nawet ich przyroście. Rozwój kacheksji reumatoidalnej wiąże się z pogorszeniem stanu pacjentów i nasileniem RZS.

Sprawdź, jak powinna wyglądać dieta w RZS:

1. Twoje posiłki powinny być urozmaicone, postaraj się unikać monotonii. Dzięki temu dostarczysz wielu różnych składników o działaniu przeciwzapalnym i zmniejszysz ryzyko niedoborów pokarmowy.
2. Jedz minimum 500 g warzyw i owoców dziennie. Przewagę powinny stanowić warzywa, a każda ich dodatkowa porcja to dodatkowe korzyści zdrowotne. 
3. Wybieraj pełnoziarniste produkty zbożowe tzn. razowe pieczywo z mąki o wysokim typie, razowy makaron, gruboziarniste kasze, brązowy ryż. Nie musisz ograniczać glutenu, jeśli dobrze go tolerujesz i nie stwierdzono u Ciebie choroby glutenozależnej!
4. Włącz do diety źródła zdrowych tłuszczów takie jak oliwa z oliwek, awokado, orzechy, sezam oraz tłuste ryby morskie. Ogranicz tłuszcze zwierzęce w szczególności czerwone mięso, duże ilości masła i pełnotłustego nabiału oraz żywność wysoko-przetworzoną. 
5. Zadbaj o odpowiednie spożycie białka. W każdym posiłku powinny znaleźć się jego źródła takie jak chude mięsa, ryby, jaja, strączki lub niektóre produkty nabiałowe np. mozzarella, skyr, twaróg. 
6. Dodawaj do posiłków różnorodne przyprawy. To mała, prosta rzecz, która ma bardzo pozytywny wpływ nie tylko na smak potraw, ale również walory zdrowotne. Wybieraj głównie świeże lub suszone zioła, unikaj gotowych mieszanek z dużą ilości cukru i/lub soli. 
7. Dbaj o mikroflorę jelitową poprzez spożywanie błonnika i prebiotyków. Świeże warzywa i owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, pestki, nasiona, warzywa cebulowe, kiszonki, fermentowane produkty mleczne mają pozytywny wpływ na funkcjonowanie jelit i zasiedlające je bakterię. Zaburzenia w obrębie mikrobioty jelitowej mogą zwiększać ryzyko RZS, a także wpływać negatywnie na przebieg choroby, dlatego warto wspierać ją odpowiednią dietą. 

To najważniejsze zasady, od których należy zacząć planowanie diety w RZS. Dodatkowo w diecie warto uwzględnić pewne konkretne produkty, które mogą mieć dodatkowy, pozytywny wpływ i zmniejszać nasilenie stanu zapalnego, objawów oraz spowolnić progresję choroby. Sprawdź, co jeść w RZS:

• Owoce jagodowe (w sezonie jesienno-zimowym możesz sięgać po mrożonki),
• Szpinak,
• Suszone śliwki,
• Ciemne winogrona,
• Mango,
• Jabłka,
• Pomarańcze,
• Soja,
• Kakao,
• Zielona herbata,
• Oliwa z oliwek,
• Przyprawy w szczególności: czarny pieprz, imbir, liście laurowe, kminek, cynamon, lukrecja, papryka słodka i ostra, goździki, gałka muszkatołowa, papryczka chilli.

Wymienione produkty są źródłem wielu substancji biologicznie czynnych o działaniu przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym. W badaniach na temat wpływu diety na przebieg i objawy RZS można zaobserwować ich pozytywny wpływ na samopoczucie, sprawność i ogólny stan zdrowia pacjentów. 

Dieta a RZS – czego unikać?

Dieta w RZS powinna ograniczać przede wszystkim żywność wysoko-przetworzoną. Słodycze, słone przekąski, dania typu instant i fast-food są źródłem dużych ilości cukru rafinowanego, soli oraz tłuszczu, w tym kwasów tłuszczowych typu trans, które są najbardziej niebezpiecznym dla zdrowia rodzajem tłuszczów. Składniki te mogą wzmagać stan zapalny, utrudniać utrzymanie prawidłowe masy ciała, zaburzać gospodarkę hormonalną i sprzyjać powstawaniu niedoborów pokarmowych. Co więcej, zwiększają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, czyli poważnego powikłania RZS, które może stanowić przyczynę przedwczesnego zgonu.

Można spotkać się również z zaleceniem ograniczenia warzyw takich jak ziemniaki, pomidory, papryka i bakłażan. Jest to jednak kwestia dość kontrowersyjna, wymagająca sprawdzenia indywidualnej tolerancji. Część pacjentów obserwuje nasilenie objawów stawowych po spożyciu wymienionych warzyw, mimo że naukowe wyjaśnienie tego zjawiska do dziś nie jest do końca jasne. Jeśli jednak dobrze je tolerujesz i nie powodują one silniejszych dolegliwości, nie musisz ich ograniczać, ani z nich rezygnować. 

Pacjenci z RZS często otrzymują zalecenie dotyczące ograniczenia glutenu i nabiału. To błąd. Dieta bezglutenowa powinna być stosowana wyłącznie po potwierdzeniu występowania choroby glutenozależnej (celiakii). Pacjenci z RZS są bardziej narażeni na jej występowanie, dlatego obecność objawów celiakalnych powinna stanowić wskazanie do jak najszybszego wykonania diagnostyki. Jeśli jednak wykluczono u Ciebie tą chorobę, nie musisz eliminować glutenu. To samo dotyczy nabiału. Nie musisz z niego rezygnować, jeśli nie powoduje on dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Produkty mleczne w ostatnim czasie stały się bardzo kontrowersyjne i można natrafić na wiele informacji na temat ich rzekomego prozapalnego wpływu. Nic bardziej mylnego. Nie ma konieczności rutynowego wykluczania nabiału z diety, co więcej, produkty mleczne mogą oddziaływać przeciwzapalnie. 

Suplementacja w RZS

Suplementacja w RZS powinna być dobrana indywidualnie. Wskazana jest suplementacja witaminy D w okresie jesienno-zimowym, a u niektórych pacjentów, również przez cały rok. Dodatkowo warto włączyć suplementację omega-3 (kwasy EPA i DHA). Jest to szczególnie ważne u osób, które nie jedzą ryb, jednak nawet jeśli pojawiają się one w diecie, suplementacja może przynieść korzyści. 

Można rozważyć również suplementację kurkuminą oraz probiotykoterapię. Nie wprowadzaj ich jednak na własną rękę, skonsultuj to z lekarzem i dietetykiem. 

Podsumowanie

RZS to przewlekła choroba o charakterze zapalnym, która wymaga kompleksowego podejścia zarówno z zakresu farmakoterapii, jaki i dietoterapii oraz stylu życia. Dieta w RZS powinna charakteryzować się niskim stopniem przetworzenia, urozmaiceniem, wysoką zawartością warzyw, owoców, oliwy z oliwek, orzechów, ryb oraz naturalnych przypraw. Taka kompozycja posiłków pozwala na zmniejszenie stanu zapalnego w organizmie, a tym samym wsparcie farmakoterapii w łagodzeniu objawów i obniżaniu ryzyka powikłań.