Endometrioza – dieta i suplementacja wspomagająca leczenie

Endometrioza to przewlekła, zapalna, hormonozależna choroba polegająca na występowaniu ognisk endometrium poza jamą macicy. Może powodować bardzo bolesne i obfite miesiączki oraz niepłodność. Sprawdź, jaką dietę i suplementację stosować przy endometriozie, aby zmniejszyć objawy i ryzyko powikłań.

Endometrioza – co to jest? Objawy i przebieg endometriozy

Zgodnie z definicją, endometrioza to chirurgiczne wykrycie tkanki endometrialnej poza jamą macicy. Coraz częściej zwraca się jednak uwagę na to, że jest to zbyt wąska definicja, która nie odzwierciedla w pełni charakteru tej choroby. W endometriozie tkanki endometrium mogą być zlokalizowane w całym organizmie, choć najczęściej obserwuje się je w jajowodach, jajnikach oraz jamie otrzewnej. Zdarza się, że pojawiają się również w bliźnie np. po cesarskim cięciu. Szacuje się, że endometrioza dotyczy nawet 10% kobiet w okresie rozrodczym, jednak statystyki te mogą być bardzo zaniżone, ze względu na trudną diagnostykę trwającą często nawet 7-10 lat. 

Endometrioza jest chorobą o charakterze przewlekłym i zapalnym. Zaliczana jest do schorzeń estrogenozależnych, co oznacza, że jej rozwój i objawy są ściśle związane z gospodarką hormonalną i poziomem estrogenów w organizmie. W przebiegu endometriozy obserwuje się zaburzenia metabolizmu estrogenów, funkcjonowania układu immunologicznego, mikroflory jelitowej oraz wzmożony stres oksydacyjny i stan zapalny. Endometrioza może współwystępować i zwiększać ryzyko innych problemów zdrowotnych takich jak choroby autoimmunologiczne, nowotworowe (m.in. rak jajnika, chłoniak Hodgkina) i schorzenia przewodu pokarmowego np. IBS lub SIBO. 

Objawy endometriozy mogą być różne u poszczególnych kobiet i mieć inny stopień nasilenia. W zaawansowanych przypadkach choroba bardzo utrudnia codzienne funkcjonowanie. Najczęstsze objawy endometriozy to:

• silny ból menstruacyjny,
• ból podczas owulacji,
• obfite miesiączki,
• dyspaeurunia (ból podczas stosunku),
• dyzuria (ból podczas oddawania moczu),
• zaparcia i/lub biegunki,
• ból podczas defekacji,
• przewlekły zespół bólowy miednicy mniejszej,
• bóle pleców, zwłaszcza w okolicy krzyżowej.

Przyczyny endometriozy

Endometrioza to choroba o bardzo złożonej patogenezie. Do dziś nie opisano jednej, konkretnej przyczyny endometriozy, a w jej rozwoju biorą udział zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe związane ze stylem życia. 

Do czynników ryzyka endometriozy zalicza się m.in.:

• wystąpienie pierwszej miesiączki we wczesnym wieku,
• późną menopauzę,
• krótkie cykle menstruacyjne,
• obfite krwawienia miesiączkowe,
• niską masę urodzeniową, hipotrofię płodową,
• wcześniactwo,
• płodową ekspozycję na dietylostylbestrol (DES) i dym papierosowy,
• ekspozycję na czynniki chemiczne zaburzające gospodarkę hormonalną,
• pracę zmianową w godzinach nocnych.

W rozwoju endometriozy istotną rolę mogą również odgrywać czynniki żywieniowe, w szczególności: 

• spożywanie alkoholu,
• dieta charakteryzują się częstym spożyciem czerwonego, przetworzonego mięsa i kwasów tłuszczowych typu trans,
• niskie spożycie warzyw, owoców i kwasów omega-3.

Diagnostyka i leczenie endometriozy

Diagnostyka endometriozy jest trudna i często trwa wiele lat. Do jakiego lekarza należy udać się w przypadku występowania niepokojących objawów? Powinien być to ginekolog specjalizujący się diagnozowaniu i leczeniu endometriozy. W procesie diagnostycznym wykorzystywane są metody takie jak:

• bardzo szczegółowy wywiad,
• badanie palpacyjne jamy brzusznej,
• badanie ginekologiczne,
• USG transwaginalne,
• badania laboratoryjne z oznaczeniem markerów CA 125,
• rezonans magnetyczny (MRI),
• diagnostyka laparoskopowa.

Czy da się wyleczyć endometriozę? Niestety jest to choroba o charakterze przewlekłym, co oznacza, że często nie jest możliwe jej całkowite i trwałe wyleczenie, a objawy mogą nawracać. W terapii endometriozy wykorzystuje się leki zmniejszające ból (m.in. progestageny, antagoniści GnRH, inhibitory aromatazy) oraz zabiegi chirurgiczne. O metodzie leczenia decyduje lekarz na podstawie stanu klinicznego, występujących objawów i ich nasilenia oraz planów prokreacyjnych pacjentki. 

Dieta w endometriozie – co jeść?

Dietoterapia jest bardzo ważnym elementem leczenia endometriozy, którego nie należy bagatelizować. Dzięki odpowiedniej diecie możliwe jest:

• zmniejszenie stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego,
• ograniczenie produkcji prozapalnych prostaglandyn (PGE2) i wzrost przeciwzapalnych prostaglandyn (PGE1),
• usprawnienie metabolizmu estrogenów,
• dostarczenie wszystkich niezbędnych witamin i składników mineralnych,
• wzmocnienie układu odpornościowego,
• zmniejszenie narażenia na ksenobiotyki i inne czynniki zaburzające gospodarkę hormonalną.

Wpływa na to na zredukowanie dolegliwości bólowych, poprawę codziennego funkcjonowania, wsparcie płodności oraz zmniejszenie ryzyka powikłań.

Dieta w endometriozie powinna charakteryzować się wysoką gęstością odżywczą i potencjałem przeciwzapalnym. Poznaj najważniejsze zalecenia żywieniowe i dowiedz się, co jeść, aby zmniejszyć objawy:

• Podstawą diety powinny być warzywa i owoce. Są bardzo dobrym źródłem witamin, minerałów, błonnika pokarmowego, polifenoli i antyoksydantów.
• Włącz do diety owoce jagodowe takie jak truskawki, jagody, borówki, maliny, porzeczki, aronia, które charakteryzują się najwyższą zawartością polifenoli o działaniu przeciwzapalnym.
• Bardzo wartościowe są warzywa będące źródłem sulforafanu. Jest to związek wspomagający metabolizm estrogenów i ksenobiotyków w wątrobie, działa antyoksydacyjnie i obniża poziom prozapalnych cytokin. Warto jeść brokuły, kalafiory, kalarepę, kapusty, brukselki, jarmuż. Dobrze sprawdzają się również kiełki brokułów.
• Wybieraj zdrowe, roślinne tłuszcze takie jak oliwa z oliwek, olej z wiesiołka, olej lniany, olej z rokitnika. Uwzględnij w diecie również orzechy, siemię lniane i awokado. Zawarte w nich kwasy tłuszczowe są prekursorami dla przeciwzapalnych i przeciwbólowych prostaglandyn.
• Postaraj się jeść tłuste ryby morskie minimum 2 razy w tygodniu. 
• Ogranicz mięso, zwłaszcza czerwone i przetworzone. Już dwie porcje czerwonego mięsa tygodniowo zwiększają ryzyko endometriozy o 56%! Produkty takie jak wędzonki, konserwy mięsne, parówki, kiełbasy, sklepowe pasztety, kabanosy zaburzają metabolizm estrogenów, zwiększają stan zapalny i stres oksydacyjny. Najlepiej całkowicie wyeliminować je z diety. Nieprzetworzone, czerwone mięso możesz spożywać sporadycznie, a na co dzień zastąp je chudym mięsem drobiowym, rybami, owocami morza lub jajami. 
• Wybieraj pełnoziarniste produkty zbożowe. Są dobrym źródłem błonnika wspierającego pracę jelit i mikrobiotę jelitową.
• Jeśli dobrze tolerujesz produkty mleczne, nie musisz ich eliminować. Ich wpływ na stan zapalny w organizmie jest neutralny. Mogą być jednak źródłem dioksyn, które zaburzają metabolizm estrogenów, a także czynnika IGF-1, który negatywnie wpływa na gospodarkę węglowodanowo-insulinową, dlatego wskazane jest ich umiarkowane ograniczenie. 
• Dobrze się nawadniaj. Wypijaj minimum 1,5-2 litry wody mineralnej. Możesz wybierać wodę o wyższej zawartości elektrolitów takich jak magnez, czy wapń. Zwróć jednak uwagę na sód i sięgaj po wody niskosodowe. Dodatkowo warto pić kawę oraz czarną i zieloną herbatę. Są źródłem polifenoli i antyoksydantów, które działają przeciwzapalnie. Postaraj się jednak nie przekraczać 300 mg kofeiny dziennie, czyli ok. 3 filiżanek kawy lub herbaty.
• Do posiłków dodawaj dużo różnorodnych przypraw. Mogą to być świeże lub suszone zioła. Są bardzo skoncentrowanym źródłem składników o działaniu przeciwzapalnym i mogą przynieść wiele korzyści. Dobrze sprawdzi się np. bazylia, oregano, mięta, rozmaryn, cynamon, lubczyk, kurkuma. 

W dietoterapii endometriozy bardzo ważne jest również dostarczenie odpowiednich ilości witamin A, E i C, a także wszystkich witamin z grupy B. 

• Witaminy A, E i C to bardzo silne antoksydanty i odgrywają ogromną rolę w leczeniu endometriozy. Znajdziesz je głównie w warzywach i owocach, a witaminy A i E dodatkowo w orzechach, olejach roślinnych, zarodkach pszennych, kiełkach i produktach mlecznych. 
• Z kolei witaminy z grupy B (foliany, cholina, B12 i B6) usprawniają pracę wątroby i metabolizm estrogenów i ksenobiotyków. Foliany znajdziesz w zielonych warzywach liściastych, cholinę w jajach i mięsie, witaminę B12 we wszystkich produktach odzwierzęcych, a B6 w drożdżach, strączkach, pełnoziarnistych produktach zbożowych.

Endometrioza – czego nie jeść?

Aby dieta w endometriozie była skuteczna, koniecznie jest ograniczenie czynników zwiększających stan zapalny. Są to przede wszystkim:

1. Nadwaga i otyłość, przejadanie się – dieta w endometriozie powinna zapewniać podaż kalorii adekwatną do zapotrzebowania, a w przypadku nadmiernej masy ciała, gwarantować umiarkowany, indywidualnie dobrany deficyt kaloryczny.
2. Kwasy tłuszczowe typu trans – to tłuszcze powstające w procesie utwardzania tłuszczów roślinnych, który jest wykorzystywany m.in. w produkcji niektórych margaryn, słodyczy, słonych przekąsek, dań typu instant i fast-food. Wpływają negatywnie niemal na każdy aspekt funkcjonowania organizmu, zwiększają stan zapalny i upośledzają gospodarkę hormonalną. Aby ograniczyć ich spożycie należy przede wszystkim unikać żywności wysoko-przetworzonej. Zwracaj uwagę na skład produktów. Jeśli występują w nich tłuszcze częściowo uwodornione, oznacza to, że są źródłem kwasów trans. Jeśli na etykiecie widnieją tłuszcze całkowicie uwodornione lub przeestryfikowane – nie zawierają tłuszczów trans.
3. Cukry proste – ogranicz dodatek cukru do napojów i posiłków, pieczywo cukiernicze, słodycze, słodkie napoje.
4. Sól – dodatek soli do posiłków nie powinien przekraczać 5 g dziennie (ok 1 mała łyżeczka). W okresie około-menstruacyjnym warto ograniczyć ją do 0,5 łyżeczki dziennie.
5. Alkohol i papierosy w każdej ilości i pod każdą postacią.

Warto wspomnieć również o tzw. związkach rozprzęgających osie hormonalne oraz związkach endokrynnie czynnych. To różnego rodzaju substancje chemiczne obecne w żywności i środowisku, które zaburzają produkcję hormonów, ich transport i metabolizm, a także wpływają negatywnie na szlaki biochemiczne w układzie nerwowym. Mają zdolność do kumulowania się w organizmie (i środowisku naturalnym) przez co mogą długotrwale zaburzać funkcjonowanie organizmu. Ich całkowite uniknięcie jest niemal całkowicie niemożliwe, natomiast można w pewien sposób ograniczyć ich działanie. Jak to zrobić?

• Żywność przechowuj w wyłącznie przeznaczonych do tego opakowaniach posiadających certyfikaty i atesty. Powinny być pozbawione bisfenolu A.
• Nie podgrzewaj żywności w nieprzeznaczonych do tego opakowaniach.
• Kiedy to możliwe kupuj wodę w szklanych butelkach. Jeśli pijesz z butelki plastikowej, unikaj jej zgniatania i przetrzymywania na słońcu.
• Podczas sprzątania z wykorzystaniem domowej chemii otwórz okna, założ też rękawiczki i maseczkę ochronną. 

Endometrioza – suplementacja 

Leczenie endometriozy warto wesprzeć również odpowiednią suplementacją. Należy dobierać ją indywidualnie, w porozumieniu z lekarzem i dietetykiem, aby uniknąć interakcji z lekami i żywnością. Podstawowe suplementy w endometriozie to witamina D, kwasy omega-3 (EPA i DHA) oraz magnez. Dodatkowo można rozważyć następujące suplementy:

• B complex,
• kurkumina,
• NAC (acetylowana cysteina),
• resweratrol,
• EGCG (galusan apigallokatechiny),
• DIM,
• D-glukaran wapnia.

Podsumowanie

Endometrioza to przewlekła choroba zapalna związana z metabolizmem estrogenów i funkcjonowaniem układu immunologicznego. Dieta w endometriozie powinna być ukierunkowana na obniżenie stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego, wsparcie procesów immunologicznych, pracy wątroby i mikrobioty jelitowej. Dieta przeciwzapalna, ograniczająca produkty przetworzone, cukier, sól, tłuszcze trans i kontakt z czynnikami rozprzęgającymi osie hormonalne, pomoże w łagodzeniu objawów.